het idee achter de heemtuin

De heemtuin is na de bouw van de woningen in 2011 aangelegd.

De ontwerper Ronald Rietveld is uitgegaan van de biotische omgevingsfactor. Dat betekent geen aangelegde bloemen en heestertuin. Maar een landschapstuin beplant met inheemse wilde kruiden en flora. Een plek waar dieren zich terug kunnen trekken. In onze heemtuin hebben we vele soorten vlinders, eksters, woelmuisjes, roodborstjes, krekels, kikkers, libelles, passerende reigers waaronder ook de witte reiger en pimpelmees.

De ontwikkeling van een heemtuin is een proces van jaren. Anders dan gecultiveerde tuinen ontwikkeld een heemtuin zich langzaam.

 

Een bijenhotel in onze heemtuin

 

In de Blog van 31 augustus heb ik gesproken over het bijenhotel dat binnenkort in onze binnentuin wordt geplaatst.

In onderstaand stukje vinden jullie informatie over de inrichting en onderhoud van een bijenhotel.

 

Het bijenhotel

 

 

 


 

Van de inrichting tot het menu: zo begin je een succesvol bijenhotel

 

 Lisette van Kolfschoten 

 

Het gaat niet goed met de wilde bijen in Nederland en veel mensen maken zich zorgen. Om wilde bijen te helpen, kunnen mensen een aantal dingen doen: bloemen planten, geen gif spuiten en zorgen voor nestelgelegenheid. Dat laatste is voor velen een vaag begrip, want waar wonen de verschillende soorten wilde bijen precies? Een type nestelgelegenheid is afgelopen tijd enorm populair geworden: het bijenhotel. Maar welke soorten bijen maken gebruik van het hotel, wat gebeurt er achter die gemetselde muurtjes en hoe kan ik mijn hotel goed onderhouden? Tijd voor wat verdieping in de apis-toerismebranche!

 

Wie checken er in?

 

De enige bewoners die tot nu toe ben tegengekomen zijn rosse metselbijen (Osmia bicornis), zeer creatieve bijtjes die behalve in bijenhotels ook wel eens nestelen in een sleutelgat of een tuinslang. Maar na een klein literatuuronderzoek blijken er veel meer soorten gebruik te maken van bijenhotels. Zo heb je de wormkruidbij, de lathyrusbij, verschillende soorten maskerbijenbehangersbijen, verschillende klokjes- en tronkenbijen en natuurlijk de metselbijen. Al deze verschillende soorten bouwen een nestje in de buisjes of gangetjes van het hotel. Voor hun nesten gebruiken deze bijen in de natuur vaak bestaande gangen, zoals oude boorgangen van insecten, of knagen nieuwe gangen uit. Dan heb je ook nog de niet residentiële bezoekers, zoals bijvoorbeeld de grote wolbij, die de gangetjes van het bijenhotel gebruiken om te overnachten of te schuilen bij slecht weer. Het hotel kan dus een zeer biodiverse plek zijn!

 

De inrichting

 

De verschillende soorten bijen gebruiken allemaal verschillende soorten materialen om hun nestje van te bouwen. Zo heb je soorten die leem of zand gebruiken van precies de juiste vochtigheid. Die bepalen ze door de grond voor te proeven, om vervolgens het materiaal naar eigen inzicht vochtiger te maken door nectar of speeksel toe te voegen. Ook verzamelen sommige soorten plantaardig materiaal, zoals bladeren of hars. Om indringers te weren die het nestmateriaal, het eten of het broed zouden stelen, wordt het gangetje goed afgesloten. Vlakbij de ingang laten de bijen een grote lege ruimte die functioneert als een soort bufferzone, en vervolgens werken ze met zorg aan een extra dikke prop materiaal waarvoor soms zelfs kleine steentjes worden aangevlogen. Je kunt aan de buitenkant van je hotel goed zien welke kamers bewoond zijn. De buisjes zijn dan afgesloten.

 

 


 

Mannetje Maskerbij Hylaeus sp. Foto:
Tjomme Fernhout

 

Binnen de muren van de hotelkamers

 

Maar wat gebeurt er nu precies in zo’n bijenhotel? Vrouwtjesbijen zijn bezig met het maken van nestcellen in de kunstmatig gevormde nestelgangen van het hotel. Allemaal maken ze verschillende kamertjes die ze vullen met een mengsel van stuifmeel en nectar. Hierin leggen ze een eitje waar vervolgens een larve uitkomt die zich tegoed doet aan het stuifmeel (de eiwitbron) en het nectar (de suikerbron). De larve vervelt een aantal keer en wordt een pop waaruit, vaak het volgende jaar, een volwassen bij kruipt. En de heren? Zij hangen vaak rond bij het hotel, wachtend op de, voor het eerst, uit het nest komende vrouwtjes die zij vervolgens enthousiast belagen. Soms met meerdere mannetjes tegelijk. In de nestelgang zijn de cellen die het dichtst bij de uitgang liggen, meestal gevuld met onbevruchte eitjes. Hieruit ontstaan mannetjesbijen die vaak een aantal dagen eerder uitkomen dan de vrouwtjes. Zo hoeven de heren hun ontwikkelende zusjes niet te storen bij het naar buiten te kruipen.

 

Een bolwerk van diversiteit

 

Niet alleen bijen gebruiken de kunstmatige nestholtes die de bijenhotels te bieden hebben. Andere vaak geziene gasten zijn verschillende soorten wespen: spinnendoders, muurwespen, behangerswespen, urntjeswespen, schoorsteenwespen, deukmetselwespen, graafwespen en bladluizenvangers. Ook zij maken in de gangetjes een nestje waar ze eten en een eitje achterlaten. De larven van deze wespen zijn geen vegetariërs, zoals de larven van de bijen, maar worden gevoed met verschillende soorten insecten zoals rupsen, spinnen of bladluizen. De moederwesp legt haar eitje in een broedcel en legt er vervolgens een zelf gedood en vervoerd insect bij waarmee de larve zich kan voeden. Als je geluk hebt, kun je dit ook in jouw bijenhotel aanschouwen. Zo’n klein wespje met zo’n grote prooi zien sjouwen voor haar kroost is een indrukwekkend gezicht. De volwassen wespen voeden zichzelf overigens vaak wel met nectar van bloemen.

 

 

Ontspannen verblijf in het hotel?

 

Een bijenhotel klinkt als een heerlijk zonnig vakantieverblijf. In mijn geval zelfs op een toplocatie in de hoofdstad. Maar niets is minder waar. Zoals overal in de natuur liggen parasieten op de loer. Nestparasieten leggen een eitje in de nestkamer die de gastheerbij heeft gemaakt. De parasiet-larve die uit dit eitje komt, eet zowel de bestaande voedselvoorraad op als het ei of de larve van de gastheer. De parasiet hoeft zelf geen voedsel te verzamelen en maakt gebruik van de hardwerkende bewoners. Bekende nestparasieten die je in de hotels kunt vinden, zijn diverse soorten vliegen, oliekevers en mierkevers. Maar het overgrote deel bestaat uit goudwespen, knotswespen en sluipwespen. Ook onder de bijen zijn er zogenaamde koekoeken. Die dringen de nesten van andere soorten bijen binnen en nemen die over. In het bijenhotel kun je hiervan bijvoorbeeld de tube- en de kegelbij tegenkomen. Veel nestparasieten zijn zelf weer nuttig voor het totale ecosysteem doordat zij bijvoorbeeld jagen op bladluizen of bloemen bestuiven. Menselijk medelijden met de getroffen bij is vriendelijk, maar ingrijpen is vaak ongewenst. Laat de natuur rustig zijn gang gaan.

 

 


 

Vrouwtje gehoornde metselbij Osmia cornuta met buikschuier vol stuifmeel. Foto: Tjomme Fernhout

 

 Sterrenhotels

 

Als de bijen een plezierig verblijf in je hotel hebben gehad, hoop je als eigenaar natuurlijk dat je ze volgend seizoen weer mag verwelkomen. Om het hotel opnieuw klaar te maken voor gebruik, maken sommige mensen de gebruikte nestgangen schoon door het nestmateriaal, oude restjes stuifmeel of uitwerpselen van de larven te verwijderen. Het is niet zeker of de bijen dit echt prefereren. In de natuur gebeurt dit immers ook niet en de meeste soorten worden niet afgeschrikt door het vooruitzicht eerst flink op te ruimen. Hoe kun je jouw hotel dan het beste laten uitblinken? Zorg voor variatie in de diameter van de nestgangetjes om verschillende soorten bijen van verschillende groottes aan te trekken, en hang het hotel op een zonnige plek.

 

 

Bed, maar ook breakfast

 

Kun je dan verder nog iets doen? Ja! Bijen hebben naast een nestelplek ook behoefte aan eten en dus bloemen. Bijen gebruiken nectar als energiebron en de vrouwtjes verzamelen stuifmeel voor in de nestkamers. Als je jouw bijenhotelbewoners wilt helpen, is het dus belangrijk dat ze zowel nectar als stuifmeel kunnen vinden. Het liefst niet te ver vliegen van het hotel zelf. De meeste bijen hebben een actieradius van een paar honderd meter, dus zijn geholpen met veel bloemen in dezelfde tuin als het hotel. Die bloemen hebben ze hun hele leven nodig. Ze zijn dus geholpen met verschillende soorten planten die op verschillende momenten in het seizoen bloeien.

 

 

De toekomst van de hotelbranche

 

De afgelopen jaren is het aantal bijenhotels fors toegenomen, doordat veel mensen zich meer om de bij zijn gaan bekommeren. Hiervan maken de bewoners dankbaar gebruik. In de land- en tuinbouw hebben de bijenhotels ook hun intrede gedaan. Zo worden sommigen gewassen, zoals peren en appels, nu deels bestoven door metselbijen. Ze worden voor die taak speciaal gekweekt in bijenhotels. In de boomgaarden krijgen de gekweekte bijen een leeg hotel toegewezen waar ze zelf kunnen zorgen voor nieuwe generaties.

 

De toename van hotels in de steden is voor de bijen zeer goed nieuws. Steden vormen steeds vaker bijen hotspots in het landschap. In de stad zijn vaak meer bloemen dan in het omliggende agrarische landschap. Dat komt voornamelijk doordat de landbouw steeds intensiever is geworden. Dit betekent dus meer voedsel voor de bijen in steden vergeleken met het omliggende landschap. Bijenhotels kunnen samen met die rijkdom aan voedsel de bijenpopulaties in de stad versterken. Ook op mijn kleine balkonnetje is het bijenhotel een manier waarop ik de nieuwe immigranten een warm welkom kan heten. In combinatie met wat uitnodigende bloemen als ontbijt.

 

Fotocredits: alle foto’s van bijen zijn gemaakt door natuurfotograaf Tjomme Fernhout. Met toestemming gebruikt. Bekijk meer foto’s op zijn website.

 

 

 

 

 

Schouw heemtuin 30  mei 2018

Tijdens de schouw zijn de volgende zaken besproken. Tijdens het onderhoud zullen deze werkzaamheden worden uitgevoerd:

  •   Het riet zal in de tuin worden verwijderd.
  •   De zaailingen  van de bomenworden uit de tuin verwijderd.
  •   Het grindpad zal onkruidvrij gemaakt worden.
  •  De maaier van het gras wordt verteld welke maailijnen hij moet volgen. Daarnaast verwijderd hij het gras langs de zwemvijver.
  • De groei Perzische van bomen is niet naar verwachting. Dode takken worden gesnoeid en aan het eind van het seizoen evalueren en/of vervangen. Wel werd uitgelegd dat deze bomen heel gevoelig zijn voor vorst. Dit is ook besproken toen de wens voor deze bomen kenbaar werd gemaakt.

We hebben gevraagd of de scheve boom bij het zwembad geen gevaar oplevert op dit moment. Deze is nog gezond en staat nog stevig genoeg.
Daarnaast hebben we gesproken over de kwaliteit van de grond. Deze is schraal, maar dat zou geen probleem moeten zijn voor deze begroeiing. De reden waarom bepaalde zaken niet aanslaan is moeilijk te verklaren.
 
Proefvlakken, heermoes en klaver:
Op korte termijn geven wij aan op welke plekken wij de klaver verwijderd willen hebben. Dan wordt deze weg gemaaid. Van Ginkel heeft  aangegeven dat eruit trekken/scheppen geen zin heeft omdat het op dit moment meer schade aan gaat richten.
We krijgen extra zaaisel voor de proefvlakken, dit wordt naar Marion gestuurd. Zij gaat deze  zelf zaaien in de proefvlakken. Deze vlakken moeten dan wel regelmatig van watevoorzien worden.
De heermoes in de tuin kan alleen weg gehaald worden met bestrijdingsmiddelen en dat is niet meer geoorloofd. We gaan bij één van de vlakken kijken wat het beste werkt. Gedeeltelijk afknippen en gedeeltelijk eruit trekken met wortel. Zo kunnen we zien wat hier het effect van is.
 
De proefvlakken evalueren we voor 20 juli omdat we dan meer kunnen zeggen over de ontwikkeling. In september kunnen we dan evalueren of het zin heeft om meer van dit soort vlakken te maken. Waarbij dan ook meteen de klaver grotendeels zal verkleinen.
 
Aanwezig: Paul Gerhards, Simone Keijzer, Marion Buitenwerf en Ilse Kaldenbach.

zaaigoed januari 2018